-
1 буяу
I перех.1) кра́сить, покра́сить, вы́красить, закра́сить, окра́шивать/окра́сить; покры́ть ( чем) || кра́шение, покра́ска, выкра́шивание, окра́ска, окра́шивание; покры́тие || краси́льный, окра́сочный, маля́рныйкойманы зәңгәр төскә буяу — окра́сить (покра́сить, вы́красить) забо́р в си́ний цвет
чәчне буяу — кра́сить во́лосы
картинаны лак белән буяу — покры́ть карти́ну ла́ком
буяу цехы — краси́льный цех
буяу эшләре — маля́рные (окра́сочные) рабо́ты
2) кра́ситься, подкра́шивать/подкра́сить (лицо, губы) || покра́ска3) перен. приукра́шивать, приукраша́ть/приукра́сить, лакирова́ть || приукра́шивание, лакиро́вка4) разг. па́чкать/испа́чкать/запа́чкать, мара́ть/замара́ть, ма́зать, пома́зать, вы́мазать, разма́зывать/разма́зать, грязни́ть, загрязня́ть/загрязни́ть || маха́ние, па́чканье, разма́зывание, загрязне́ниекулларны буяу — па́чкать ру́ки
күлмәкне үлән яшеленә буяу — замара́ть пла́тье зе́ленью травы́
5) перен.; разг. па́чкать, мара́ть, ма́зать (делать что-л. неумело, небрежно, грязно)нинди рәсем булсын, кәгазь буяп утырам — како́й там рису́нок, про́сто сижу́, бума́гу па́чкаю (мара́ю)
кәгазь буяп язып торасы да түгел иде — не сто́ило да́же бума́гу мара́ть
6) перен. поро́чить/опоро́чить, черни́ть/очерни́ть, мара́ть/замара́ть, запа́чкать, опозо́рить, обессла́вить, обесче́ститьялган хәбәрләр таратып, кемнең дә булса исемен (абруен) буяу — распространи́в небыли́цы, опоро́чить чьё-л. и́мя (репута́цию)
•- буяп алу- буяп бетерү чыгу
- буяп бетерү
- буяп каплау
- буяп кую
- буяу бүлмәсе••II 1. сущ.буяп күрсәтү — изобража́ть ( или представлять) в ро́зовом све́те (цве́те)
1) кра́ска, краси́тель; натураль буялар натура́льные краси́тели; майлы буяу ма́сляная кра́ска2) окра́ска, раскра́ска, покра́ска; покры́тие; аппаратураның буявы купкан облупи́лась покра́ска аппарату́ры; түбәнең буявы бик матур булган о́чень краси́вой получи́лась окра́ска кры́ши3) обычно в мн. ч. кра́ски; тон, цвет, окра́ска, колори́т; күк кырые матур буяулар белән буялды край не́ба окра́сился краси́выми кра́сками; картинада ачык буяулар юк иде на карти́не не́ было я́рких кра́сок (тоно́в)4) перен. обычно во мн. ч. кра́ски (о выразительных средствах речи, музыки и т. п.)иң кара буялар белән тасвирлау — опи́сывать са́мыми тёмными кра́сками
•- буявы чыгу
- буявы керү
- буявы сеңү
- буявы уңу 2. прил.цветно́йбуяу каләме — цветно́й каранда́ш
-
2 буяу бүлмәсе
(цехы, мастерское) краси́льня -
3 буяу
-
4 буяу
1. сущ. 1) краска, краситель 2) окраска, раскраска, крашение 2. прил. красильный -
5 ак буяу
бе́лая кра́ска, бели́ла (ед. нет) -
6 зәңгәр буяу
лазу́рь -
7 зәңгәр гә буяу
засини́ть (покры́ть си́ней кра́ской) -
8 майлы буяу
ма́сляная кра́ска -
9 тәрәз буяу
1) грызть окно́, попроша́йничать (букв. кра́сить окно́)2) пока́зывать на окне́ ма́ску страши́лища ( в новогоднюю ночь) -
10 buyaw
-
11 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
12 зәңгәр
прил.1) си́ний; голубо́й; бирюзо́вый, василько́выйзәңгәр күк (йөзе) — си́нее не́бо; голубо́е не́бо
аксыл зәңгәр — све́тло-голубо́й, све́тло-си́ний; лазу́рный; небе́сный
ачык зәңгәр — я́рко-голубо́й; ультрамари́новый
куе зәңгәр — тёмно-си́ний
2) в сочет. на -лы сине-, голубо-зәңгәр күзле — голубогла́зый, синегла́зый
•- зәңгәр чәчәк
- зәңгәр күк чәчәк
- зәңгәр таш
- зәңгәр төлке
- зәңгәр чыпчык
- зәңгәр якут
- зәңгәр гә буяу••зәңгәр билет — ист. си́ний биле́т ( военный билет для невоеннообязанных в мирное время)
зәңгәр билет бирү (зәңгәргә калдыру) — ист. освободи́ть от слу́жбы в а́рмии в ми́рное вре́мя
зәңгәр сөт — сепари́рованное (жи́дкое) молоко́
зәңгәр таң — вре́мя ме́жду но́чью и у́тром; ни свет ни заря́
зәңгәр хыял — грёза, возду́шные за́мки (букв. голуба́я мечта́)
зәңгәр хыялга бату — гре́зить, стро́ить возду́шные за́мки, вита́ть в эмпире́ях, уноси́ться в облака́
-
13 изү
I перех.1) мять, измя́ть; размина́ть/размя́тьбәрәңге изү — размя́ть (варёный) карто́фель
2) меси́ть, заме́шивать/замеси́ть, разме́шивать/размеси́ть (глину, известь, раствор)камыр изү — замеси́ть те́сто
камыр изә торган машина — тестомеси́лка
3) дави́ть, разда́вливать/раздави́ть (лимон, апельсин, виноград)4) смина́ть, придави́ть, подмя́ть под себя́, искале́чить, изуве́чить, си́льно помя́тьаю аучыны шактый нык изгән — медве́дь си́льно помя́л охо́тника
5) тере́ть, растере́ть (краску, желтки)буяуларны йомырка сарысы белән изү — растере́ть кра́ски на яи́чном желтке́
буяу изүче — расти́рщик кра́сок
изеп ясалган буяу — тёртая кра́ска || растира́ние
6) разводи́ть/развести́ (на чём-л.) (краску в олифе, порошок в воде)акбурны җилемдә изү — развести́ мел на кле́е || разведе́ние
7) топта́ть, истопта́ть, выта́птыватьмал-туар чәчүлекне изеп бетергән — скоти́на истопта́ла посе́вы
8) перен. дави́ть, угнета́ть, му́чить, тяготе́ть (одиночество, горе, несчастье, мысль о разлуке)йөрәкне кайгы изә — тоска́ да́вит се́рдце
9) угнета́ть, эксплуати́ровать || гнёт, угнете́ние, ярмо́, и́го; эксплуата́циямилли изү — национа́льный гнёт
капитал изүе астында яшәү — жить под гнётом капита́ла
•- изеп куюII сущ.1) во́рот, вы́резкүлмәк изүе — во́рот руба́хи, пла́тья
изү уемы — вы́рез во́рота, вы́емка
изү ую (алу) — вы́кроить (сде́лать) вы́рез на груди́
2) грудь, пе́ред испо́дней оде́ждыизүе ачык — грудь нараспа́шку, с распа́хнутым во́ротом
изүенә брошка кадаган — на грудь прико́лота бро́шка
изүе тулы тәңкә — вся грудь в зо́лоте ( в монетах)
чигүләп эшләнгән изү — вы́шитая грудь оде́жды
4) диал. за́гнутый край тка́ни -
14 күк
I прил.1) голубо́й, голубо-; си́ний, лазу́рныйкүк буяу — голуба́я (си́няя) кра́ска
күккә буяу — кра́сить в си́ний цвет
күк яулык — голубо́й (си́ний) плато́к
күк күзле — голубогла́зый
күк томан — голубо́й тума́н
2) перен. си́нийавыруның иреннәре күк — у больно́го гу́бы си́ние
3) си́зый, сизо-күк күгәрчен — си́зый го́лубь
күк канатлы акчарлаклар — сизокры́лые ча́йки
4) си́вый; се́рый диал. ( о масти)күк ат — си́вая ло́шадь; си́вка
•- күк агач- күк ала
- күк бөрлегән
- күк җиләк
- күк күбәләк
- күк сөт
- күк сусын
- күк чәчәк II сущ.1) в разн. знач. не́бо, небосво́д || небе́сныйкүкне болыт каплаган — не́бо покры́то ту́чами
күктә ай йөзә — на не́бе плывёт луна́
йолдызлы күге — звёздное не́бо
күктән сөрелгәннәр — изгна́нники не́ба
күзләрне күккә төбәү — обрати́ть взо́ры на не́бо
күк төсендәге — небе́сного цве́та, я́рко-голубо́й
күк зәңгәрлеге — небе́сная синева́, небе́сная лазу́рь
күк җисемнәре — небе́сные тела́
2) в знач. нареч. күккә вверхзенит туплары күккә төбәлгән — зени́тные ору́дия наце́лены вверх
•- күк бите- күк гөмбәзе
- күк гөрелдәү
- күк гөрселдәү
- күк гөрелтесе
- күк итәге
- күк чите
- күк йөзе
- күк көймәсе
- күк чатыры
- күк күкрәү
- күк меридианы
- күк сферасы
- күк экваторы••күк арбасы — гром (букв. небе́сная теле́га)
күк белән җир арасы — (отлича́ться) как не́бо от земли́; не́бо и земля́
күк белән җир арасында (булу) — быть, находи́ться ме́жду не́бом и землёй
күк белән җир арасында йөрү — вита́ть ме́жду не́бом и землёй; вита́ть в облака́х
күк белән ябылган (капланган) — некры́тый, без кры́ши
күк кабыгы (капусы) ачылды — сча́стье привали́ло; наста́л ( чей-то) звёздный час
күк кабыгы (капусы) ачылганны көтү — наде́яться на аво́сь
күк (күкләр) күкрәтү — мета́ть гро́мы и мо́лнии (гро́мы-мо́лнии)
күккә күтәрү (чөю); күккә күтәреп (чөеп) мактау — возноси́ть/вознести́ до небе́с
күк патшасы — царь (оте́ц) небе́сный
күк терәве — прост. верзи́ла
күккә күтәрелү — взорва́ться, взлете́ть на во́здух
күккә очыру (күтәрү) — взорва́ть, подня́ть на во́здух
күкнең төбе тишелү — разве́рзлись небеса́, разве́рзлись хля́би небе́сные (о сильном, проливном дожде)
күктән җиргә төшү — упа́сть (сойти́) с не́ба (небе́с) на зе́млю
күктән иңгән — рел. по́сланный бо́гом, от бо́га
күктән (төшкәнне) көтү — ждать ма́нну небе́сную; ждать у мо́ря пого́ды; наде́яться на аво́сь
күктән төшү — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с не́ба свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с не́ба (т. е. случи́ться неожи́данно, внеза́пно); как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с луны́ свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с луны́; как с не́ба свали́лся; с не́ба свали́лся (упа́л) (о неожиданно полученном, достигнутом)
- күкләргә ашу III послелог; разг.; см. кебеккүктән эзләгәнне җирдән табу — на ловца́ и зверь бежи́т (букв. иска́ть на не́бе, а найти́ на земле́)
кояш чыккан күк булды — сло́вно взошло́ со́лнце
-
15 сары
1. прил.1) жёлтыйсары буяу — жёлтая кра́ска
аксыл сары — све́тло-жёлтый; белоку́рый
куе сары — гу́сто-жёлтый, лимо́нно-жёлтый
кызыл сары — краснова́то-жёлтый; ры́жий
зәгъфран сары — шафра́нно-жёлтый
әфлисун сары — апельси́ново-жёлтый, ора́нжевый
көрән сары — бе́жевый, коричнева́то-жёлтый
гәрәбәдәй сары бал — мёд цве́та янтаря́
2) как первый компонент составных терминов цвета жёлто-, желтова́то-2. сущ.1) жёлтый цветсарыга буяу — кра́сить в жёлтый цвет
2) желто́кйомырка сарысы — желто́к яйца́
3) желту́ха || желту́шныйсм. тж. сары авыруысары төшеп авыру — заболе́ть желту́хой
4) мед. жёлтая вода́, глауко́ма•- сары ат
- сары баллыкай
- сары бизгәк
- сары билчән
- сары буяк
- сары гөмбә
- сары иңү
- сары керү
- сары камчау
- сары корсак
- сары-көрән
- сары -кызыл
- сары кына
- сары май
- сары мәтрүшкә
- сары раса
- сары сандугач
- сары су
- сары су авыруы
- сары тамыр
- сары тәнле
- сары төнбоек
- сары тутлы
- сары төскә керү
- сары туфрак
- сары үлән
- сары үрмәләвек
- сары чыпчык
- сары чәчәк
- сары шәңгә
- сары тәтәй
- сары-яшел••сары йорт — уст. жёлтый дом ( больница для душевнобольных)
-
16 автоматлаштыру
перех.автоматизи́ровать (производственные процессы, заводские цеха, управление добычей нефти) || автоматиза́циябуяу эшләрен автоматлаштыру — автоматизи́ровать покра́сочные рабо́ты
-
17 ак
I 1. прил.1)а) бе́лый, бе́лого цве́та (снег, мел, порошок, бумага, облака); бело-ак яулык — бе́лый плато́к, плато́к бе́лого цве́та
ак чәчәкләр — бе́лые цветы́
ак канатлы — белокры́лый ( о птицах), с бе́лыми кры́льями
ак йонлы — белошёрстый; покры́тый бе́лой ше́рстью
тасманың агы да, карасы да бар — есть и бе́лая, и чёрная ле́нты
ак эт, кара эт - бары да эт прост. — (посл.) что бе́лый, что чёрный - всё еди́но пёс; что бе́лый пёс, что чёрный - все одина́ковы
б) спец. бе́лый (мёд, пешка, флаг)аклар белән уйнаучы шахм. — игра́ющий бе́лыми фигу́рами
в) бе́лый, све́тлый (лицо, кожа человека, волосы, брови и голова детей или молодых людей); седо́й, поседе́лый (волосы, брови, голова старого человека); в сочет. бело-; светло-; седо-; бе́лый, све́тлый ( чем)ак битле — белоли́цый, светлоли́цый; бе́лый (све́тлый) лицо́м
ак мыеклы — белоу́сый; светлоу́сый; седоу́сый
ак булмаса да, пакь булсын — (посл.) пусть бу́дет не све́тлым (бе́лым), но чи́стым (све́жим)
г) бе́лый, бле́дный, побеле́лый (о лице, рубце, коже, теле нездорового человека); бесцве́тный; в сочет. бледно-; бело-ак маңгайлы — белоло́бый, бледноло́бый
ак чырайлы — бледноли́цый, белоли́цый
ак яңаклы — бледноко́жий; белощёкий
2) см. ак тәнле3) чи́стый, незагрязнённый4) перен. све́тлый, ра́дужный (о мечте, думах, намерении, пожелании, перспективе, жизни, днях)5) ист.а) бе́лый, белогварде́йский (офицер, десант, террор); в сочет. бело-ак армия — бе́лая а́рмия
б) в знач. сущ. аклар бе́лые, белогварде́йцы, беляки́ || белогварде́йский2. сущ.1) бе́лое, све́тлое; бе́лая (све́тлая) мате́рия (ткань)акка төрү — заверну́ть в бе́лое (бе́лую мате́рию)
актан киенү — одева́ться в бе́лое
актан киенеп йөрү — ходи́ть в бе́лом; одева́ться в бе́лое (све́тлое)
күлмәкне актан тектерү — сшить пла́тье из бе́лой мате́рии
2) бе́лая (све́тлая, белёсая) то́чка (пятно́, поло́ска, узо́р, цвет), подпа́линаатның маңгай йонындагы ак — подпа́лина в ше́рсти на лбу у коня́
•- ак алтын- ак аракы
- ак аш
- ак аю
- ак әнис
- ак әрем
- ак багалма
- ак балчык
- ак балык
- ак башлы
- ак бәкәлле
- ак билет
- ак билетка калу
- ак билетлы
- ак битле
- ак болыт
- ак бөртек
- ак бөртекләр
- ак булып күренеп тору
- ак буяу
- ак гвардия
- ак гөмбә
- ак дельфин
- ак дулкын
- ак ипи
- ак икмәк
- ак ит
- ак ишек
- ак йогу
- ак йон
- ак йорт
- Ак йорт
- ак йөгерү
- ак йөзле
- ак каз
- ак канлылык
- ак каплан
- ак карлыган
- ак кәбестә
- ак келәт
- ак кеше
- ак корт
- ак көртлек
- ак кунык
- ак кургаш
- ак кушу
- ак куян
- ак күбек
- ак күбәләк
- ак ләкләк
- ак май
- ак мәрмәр
- ак мәтрүшкә
- ак мунча
- ак мүк
- ак он
- ак өй
- ак өрәңге
- ак сакаллы
- ак самовар
- ак сызык
- ак таш
- ак тәнле
- ак торна
- ак төк
- ак төкләр
- ак төлке
- ак төн
- ак төнбоек
- ак төс
- ак тукранбаш
- ак түшле сусар
- ак чәч
- ак чәчләр
- ак чәчле
- ак чәчәк
- ак черек
- ак чыршы
- ак чыршылык
- ак чыршы урманы
- ак шигырь
- ак эмигрант
- ак эмигрантлар
- ак як
- акка буялу••ак белән караны аермау (күрмәү, белмәү) — см. акны-караны аермау
ак (та) дими, кара (да) дими; ак димәстән, кара димәстән — ни сло́ва не говоря́, ни с того́ ни с сего́
ак җеп белән тегелгән (типчелгән, җөйләнгән) — книжн. ши́то бе́лыми ни́тками
ак күбек булган, ак күбеккә баткан (төшкән, манчылган) — весь в мы́ле ( белой пене), весь взмы́лен ( конь)
ак күмәч белән ашарлык — с хле́бом (калачо́м) мо́жно есть ( о здоровом воздухе), хоть с хле́бом ешь; нама́жь на хлеб и ешь
ак тәүбә, кара тәүбә — три́жды зарека́юсь (зарёкся); бо́льше ни-ни́
ак флаг күтәрү — поднима́ть (подня́ть, вы́кинуть, вы́бросить, вы́вести) бе́лый флаг
акны кара дию — называ́ть/назва́ть бе́лое чёрным; выдава́ть/вы́дать чёрное за бе́лое; обеля́ть/обели́ть ( что)
- ак җәймәактан ак, судан пакь — обычно ирон. а́нгел непоро́чный (букв. беле́е бе́лого и чи́ще воды́)
- ак карга
- ак кием
- ак куллы
- ак кул
- ак куллылык
- ак күмер
- ак күңелле
- ак күңел
- ак нокта
- ак палас
- ак патша
- ак сөяк
- ак сөякле
- ак сөякләр
- ак су
- ак тап
- ак тун
- ак урын
- ак чаршау
- ак чәүкә
- ак чикмән
- ак эш
- ак юл
- ак юрган
- ак яка
- ак якалы
- акка кара белән II сущ.1) бело́ккүкәй агы — яи́чный бело́к, бело́к яйца́
2) обычно агы бело́к ( глаза)күз агындагы кызыл җепсел тамырлар — кра́сные прожи́лки на белка́х глаз
3) бельмо́ ( на глазу)бер күзенә ак төшкән — у него́ бельмо́ на (одно́м) глазу́
4) разг. бе́лая (во́дка)ике шешә ак — две буты́лки бе́лой
5) мед. бе́ли (ед. нет)ак килү — появле́ние бе́лей
6) бель ( болезнь у растений)7) акка на́бело ( переписать черновики)баштан ук акка язу — писа́ть сра́зу на́бело
•- ак төшү
- акка күчерү -
18 ализаринлы
-
19 анилин
1. сущ.анили́н || анили́новый ( завод)2. прил.анилин белән агулану — анили́новое отравле́ние; отравле́ние анили́ном
анили́новый, из анили́наанилин буяу — анили́новая кра́ска
анилин җитештерү — анили́новое произво́дство
-
20 аптырату
перех.1) вызыва́ть/вы́звать недоуме́ние; приводи́ть/ привести́ в недоуме́ние (изумле́ние); озада́чивать/озада́читьбу аларны бик аптыратты — э́то их о́чень озада́чило; э́то явле́ние привело́ их в си́льное недоуме́ние
2) заставля́ть/заста́вить растеря́ться (потеря́ться, теря́ться, смуща́ться/смути́ться); приводи́ть/привести́ в замеша́тельство, вызыва́ть/вы́звать расте́рянность (замеша́тельство)аптырата торган хәл — обстоя́тельство, вызыва́ющее расте́рянность (замеша́тельство)
3) му́чить, заму́чивать/заму́чить, изму́чивать/изму́чить, изводи́ть/извести́ (о комарах, затяжных дождях, лихорадке и т. п.)буяу тигез төшми аптыратты — заму́чила кра́ска: не ложи́тся ро́вно
4) тереби́ть, надоеда́ть, докуча́ть, донима́ть/ доня́ть; беспоко́ить (о назойливых просителях, непослушных детях-шалунах и т. п.)аптыратма әтиеңне, эшләсен — не тереби́ отца́, пусть рабо́тает
5) ста́вить (поста́вить) в затрудни́тельное положе́ние с (чем, кем), из-за (кого, чего)ягулыкка аптырату — ста́вить в тру́дное положе́ние с то́пливом
•
См. также в других словарях:
буяу — I. ф. 1. Төсле матдә (буяу) сөртеп, сеңдереп һ. б. ш. (манудан башка) юл белән әйберне бүтән төскә кертү. күч. Матур итеп тасвирлап, күпертеп күрсәтү 2. Май, дегет һ. б. ш. нәрсәне әйбергә сөртү, ягу, йоктыру 3. Берәр нәрсә йоктырып пычрату… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
анилин — Буяу һәм дарулар ясаганда кулланыла торган май сыман төссез агулы органик сыеклык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буягыч — Буяу сөртү ышку өчен кулл. тор. корал яки берәр механизмда шундый җайланма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буяну — (Буяу (I) ) 2. (Крем, иннек һ. б. ш. сөртенеп) бизәнү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тутыргыч — Буяу, пластмасса кебек матдәгә күләмен арттыру яки берәр яңа үзлек бирү өчен кушыла торган чит матдә; рус. Наполнитель … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
зәгъфран — 1. Шәмәхә чәчәк ата торган, чәчәк авызчыклары хуш исле сары буяу матдәсенә бай булган суганчыл көньяк үсемлеге 2. Шул үсемлектән ясалган буяу 3. Кызгылт сары төс – зәгъфраннан ясалган буяу төсе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
акварель — 1. Су белән изелә, эретелә торган буяу. Сынлы сәнгатьне шул буяу белән эшләнә торган бер төре 2. Акварель белән эшләнгән картина яки рәсем … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
басма — I. и. 1. Баскычның басып менә торган аратасы яки киртләче 2. Өйалды баскычы. Басып яки утырып тору өчен бер генә тактадан торган җайланма көймә б. сы 3. Су кырыеннан эчкәрәк кереп басып торырга (йөрергә) уңайлы булсын өчен ясалган, корылган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
грим — 1. Актер йөзенә буяу, сакал мыек һ. б. ярдәмендә роль таләп иткәнчә бирелгән ясалма төс, кыяфәт, чырай. Гомумән ясалма кыяфәт, чырай 2. Шуның өчен кулл. буяу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кошениль — Кызыл коңгыз, шуннан алына торган буяу матдәсе; кармин дигән җете кызыл буяу ясауга китә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кына — I. и. 1. Бик аз гына кагылганда да җимеше ачылып китә торган үлән; рус. Недотрога 2. Чәчне, тырнакларны, тешне буяу өчен кулл. тор. саргылт, саргылт кызыл яки кара буяу. КЫНА ГӨЛЕ – Өйдә үстерелә торган алсу чәчәкле гөл; рус. Бальзамин. II. КЫНА… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге